Hollandiyada 2023-cü il seçkilərindən aylar sonra çətinliklə qurulan koalisiya hökumətinin ömrü qısa oldu. Hökumət hələ ilk ilini başa vurmadan seçicilər növbəti dəfə seçki qutusuna gedəcəklər. Hökumət tərəfdaşları ilə fikir ayrılıqlarından sonra ifrat sağçı Azadlıq Partiyasının (Partij voor de Vrijheid – PVV) sədri, türk-müsəlman düşməni Qirt Vilders nazirlərini koalisiyadan geri çəkmək qərarına gəlib. Beləliklə, ötən ilin iyulunda yaradılmış dördpartiyalı koalisiya hökuməti dağıldı.

Vəzifəsini tərk edən baş nazir Dik Şuf yeni seçkilər keçirilənə qədər Haaqada müvəqqəti hökumətə rəhbərlik edəcək. Ekspertlərin fikrincə, bu seçkilərin oktyabrdan əvvəl baş tutacağı gözlənilmir.

Hollandiyanı aylarla siyasi qeyri-müəyyənliyə sürükləyən Vildersin məqsədi tam aydındır. İfrat sağçı lider “yeni baş nazir olmaq istədiyini” bildirir.

Bəs, Avropada ifrat sağçı siyasətdə ən uzun müddət fəaliyyət göstərən simalardan biri olan Vilders nəhayət, baş nazir olmaq ambisiyasına nail olacaqmı? Yoxsa o, bu addımdan sonra holland seçicilərinin gözündə indi “bitmiş” fiqurdur?

“Chatham House”un Avropa Proqramının baş elmi işçisi Armida van Rij “Deutsche Welle”yə (“DW”) “Bu, milyon dollarlıq sualdır”, – deyib.

Çoxpartiyalı koalisiya hökumətlərinin norma hesab olunduğu ölkədə siyasi uğurun açarı təkcə seçicilərdən aldıqları səslərdə deyil, həm də digər partiyalarla ittifaq qura bilməsindədir.

“Çətin vəziyyətdən çıxa bilməyən” siyasətçi obrazı

Vilders ilk dəfə 1998-ci ildə parlamentə girdi və 2010-cu ildə partiyası Mark Ruttenin (NATO-nun indi baş katibi) başçılıq etdiyi koalisiya hökumətinə girəndən 2012-ci ilə çıxana qədər ifrat sağın kənarlarında on ildən çox vaxt keçirdi.

Vilders siyasi karyerasında bu hərəkətlərinə görə “işlər çətinləşəndə ​​arxasını çevirən siyasətçi” kimi tanınıb.

Hollandiyanın “Clingendael” beyin mərkəzinin baş tədqiqatçısı Adriaan Şut, “Bu, Wilders-in imicinə pisdir. O, Rutte hökumətini dəstəklədi, sonra 2012-ci ildə hökumətdən çıxdı (qənaət siyasətinə görə). Bu, həmişə onun adı ilə bağlı olan bir addım idi. İndi o, bunu yenidən etdiyinə görə, bu, onu ictimaiyyətin gözündə çox pis göstərir”.

***

Vildersin PVV partiyası 150 yerlik Hollandiya parlamentində 37 yer qazanaraq 2023-cü il seçkilərində sürpriz qalib gəldi. İfrat sağçı partiyanın hökumətə qoşulmasından sonra partiyaya dəstək azalmış kimi görünsə də, sorğular seçkilərin bu gün keçiriləcəyi təqdirdə nəticənin yenə də Vildersin xeyrinə olacağını göstərir.

Avropa Birliyi (AB) siyasətini işıqlandıran sağ təmayüllü “BrusselsReport.eu” saytının baş redaktoru Piter Kleppe, “Vilders hökuməti dağıtsa belə, seçicilər onu immiqrasiya siyasətində əhəmiyyətli dəyişikliklərin olmaması ilə bağlı narazılıqlarına görə mükafatlandıra bilərdilər”, – deyib.

Kleppe DW-yə, “Belə olan halda, Vilderssiz bir hökumət qurmaq yalnız onun anti-immiqrasiya gündəminin heç olmasa bir hissəsini qəbul etməklə mümkün olardı”, – deyib.

Lakin onun keçmiş koalisiya tərəfdaşları arasında Vildersə qarşı qəzəb son hökumət böhranından sonra hələ də təzədir. Əgər Vilders seçkidə qalib gəlsə, digər partiyalar nəinki onun baş nazir olmasına icazə verməkdən imtina edə, həm də onun blefini gördüyü üçün onunla koalisiyaya girməkdən imtina edə bilər.

“Miqrasiya” böhranı hökuməti çökdürür

Avropanın beşinci ən böyük iqtisadiyyatı olan Hollandiyada immiqrasiya ilə bağlı siyasi böhran, mayın sonunda Vildersin bütün kartlarını ortaya qoyması və Avropadakı ən sərt immiqrasiya siyasətlərini özündə əks etdirən “10 bəndlik sığınacaq planı” təklif etməsi ilə pik həddə çatıb.

Plandada ölkə sərhədlərində hərbi hissələrin yerləşdirilməsini, qaçqınların yerləşdirilməsinin tamamilə dayandırılmasını, sığınacaq müraciətləri qəbul edilənlərin ailə birləşməsinin müvəqqəti dayandırılmasını, qaçqınların öz ölkələrində risklə üzləşsələr belə, Suriyaya geri qaytarılmasını nəzərdə tutur.

Koalisiyadakı tərəfdaşları planı imzalamaqdan imtina etdikdən sonra Vilders nazirlərini hökumətdən geri çəkdi.

Avropa Siyasət Araşdırmaları Mərkəzinin (CEPS) Ədliyyə və Daxili İşlər Bölməsinin tədqiqatçısı Devid Kolombi bu planın həm AB, həm də beynəlxalq hüququn, xüsusilə sığınacaq hüququnun açıq şəkildə pozulması olduğuna diqqət çəkir.

“Miqrasiya və sığınacaq məsələləri əslində Avropa siyasətində alətə çevrilir. Görünür, təkcə Hollandiyada deyil, bütün AB-də qeyri-qanuni siyasət təkliflərini normallaşdırmaq tendensiyası var. Sanki immiqrasiya və sığınacaq qanunun əhatə dairəsindən kənarda qalan şeylər idi”, – Kolombi deyib.

Avropa ifrat sağının parçalanması

Avropada bir vaxtlar daha birləşmiş ifrat sağçılar indi ideoloji fərqlərə görə deyil, demokratik sistemlərinin məhdudiyyətlərinə görə parçalanır.

Fransada Marin Le Penin 2027-ci ildə keçiriləcək prezident seçkilərində AB vəsaitlərini mənimsədiyi iddiası ilə iştirakına qadağa qoyulub, İtaliyanın baş naziri CorCa Melonun sərt immiqrasiya siyasəti isə ölkəsindəki məhkəmələr tərəfindən böyük ölçüdə ləğv edilib.

“BrusselsReport.eu”dan Kleppe, “Sağ populistlər İsveç və Danimarkada siyasətə uğurla təsir göstəriblər, lakin Hollandiyada azlıq hökuməti ənənəsi yoxdur. Vilders siyasi hərəkatına əsas fiqurları cəlb etməklə siyasəti idarə etməyə daha yaxşı hazır ola bilərdi”.

İndi Hollandiyada seçkilərlə birlikdə kartlar dəyişdiriləcək. Önümüzdəki aylarda siyasi partiyalar mövqe uğrunda yarışacaq və bir çoxları Vildersi oyundan kənarlaşdırmağa çalışacaqlar.

Lakin Vilders indi meydan oxuyur və digər partiyalarla ittifaqlar qurmağa çalışmaqdansa, öz anti-immiqrasiya siyasətini xalqa tətbiq etməkdə daha ambisiyalı görünür.