90-cı illərin sonunda bir çox dövlətlər əhalinin artımı ilə ciddi mübarizə aparmaqda idilər. O dövrlərdə iqtisadçılar hesab edirdi ki, demoqrafik artım dövlətlər üçün sosial yükdən başqa bir şey deyil. Çin kimi ölkələr doğumla mübarizəni Qanunvericilik səviyyəsinə gətirmişdi.

Lakin, müasir iqtisadiyyat artıq başa düşür ki, əhali olmadan keyfiyyətli işçi qüvvəsi və istehlakçı olmur, istehlakçı olmadan da iqtisadi artım olmur. Çünki, iqtisadiyyatın istehsal etdiyi iş, mal və xidmətlərin alıcısı olmur. 

2022-ci ilin noyabrında dünya əhalisi 8 milyard nəfərə çatdı. Bu artım dinamikası hələ bir müddət də davam edəcək. Lakin bir müddətdən sonra dünya əhalisinin azalması böyük ehtimalla müşahidə olunacaq.

Artımın davam etməsi üçün bir qadına orta hesabla 2 doğum (fertillik əmsalı 2) olması zəruridir. Lakin bu göstərici xüsusi ilə inkişaf etmiş ölkələrdə aşağıdır. Belə ki, Fransada 1.68, ABŞ-da 1.48, Yaponiyada isə 1.26-dır.

Bu isə o deməkdir ki, inkişaf etmiş ölkələrin keyfiyyətli təhsilə və səhiyyəyə çıxışı olan və ən əsası keyfiyyətli istehlakçı kütləsini təşkil edən əhalisi azalır, inkişaf etməkdə olan ölkələrin təhsilə və səhiyyəyə çıxışı olmayan və zəif istehlak qüvvəsini təşkil edən əhalisi artır.

Bir sözlə demoqrafiyanın iqtisadiyyata təsiri çox güclüdür və birbaşa iqtisadi inkişafın istiqamətlərini müəyyənləşdirir. Gəlin əsas təsir mexanizmlərinə baxaq:

1. Əmək bazarı

– Əhali artımı – daha çox işçi qüvvəsi deməkdir. Əgər iş yerləri də artırsa, iqtisadi inkişaf sürətlənir.

– Yaşlanma – yaşlı əhalinin çoxalması pensiya yükünü artırır, gənc işçi qüvvəsinin azalmasına səbəb olur.

2. İstehlak və bazar həcmi

– Əhali çoxaldıqca istehlak tələbi artır (ərzaq, mənzil, xidmətlər və s.).

– Gənc əhali daha çox dinamik bazar yaradır (təhsil, texnologiya, əyləncə).

– Yaşlı əhali isə daha çox səhiyyə və sosial xidmətlərə ehtiyac duyur.

3. Dövlət maliyyəsi

– Çoxlu gənc əhali işçi qüvvəsi kimi vergi ödəyicilərini artırır.

– Yaşlı əhalinin artması isə pensiya və sosial xərcləri yüksəldir.

4. İqtisadi struktur

– Gənc əhalisi çox olan ölkələr daha çox istehsal və texnologiya sahələrinə yönəlir.

– Yaşlanan ölkələrdə isə xidmət sektoru və səhiyyə ön plana çıxır.

5. İnnovasiya və inkişaf

– Gənc və təhsilli əhali daha çox yaradıcılıq və startap potensialı gətirir.

– Əhalinin təhsil səviyyəsi yüksəldikcə, məhsuldarlıq artır.

Nəticə:

Demoqrafiya iqtisadiyyatın sürətini, strukturunu və davamlılığını müəyyən edən əsas faktorlardan biridir. Əgər əhali gənc və təhsillidirsə (doğum əmsalının 2-dən çox olduğu hallarda olur), iqtisadi inkişaf üçün böyük fürsətlər yaranır. Əgər əhali sürətlə qocalırsa (doğum əmsalının 2-dən az olduğu hallarda olur), dövlət daha çox sosial yük altında qalır və iqtisadiyyatın dayanıqlığı çətinləşir.