vaxtlı-vaxtında oxuyun! Çərşənbə axşamı, 11 fevral 2025
1 ABŞ dolları 1 USD = 1.7 AZN
1 Avro 1 EUR = 1.6977 AZN
1 Rusiya rublu 1 RUB = 0.0272 AZN
1 İngiltərə funt sterlinqi 1 GBP = 1.9671 AZN
1 Türkiyə lirəsi 1 TRY = 0.0914 AZN
Əbülfəz Elçibəy (1938 - 2000)

«Dil uğrunda mübarizə millətin son - ölməmək mübarizəsidir»

Əbülfəz Elçibəy (1938 - 2000)
ANALİZ  
19:15 | 17 yanvar 2025 | Cümə Məqaləyə 555 dəfə baxılıb Şriftin ölçüsü Xəbərin şriftini kiçilt Xəbərin şriftini böyüt

Cənubi Qafqazın təhlükəsizlik “çətiri”

Başqa yol yoxdur, axtarmağa da dəyməz

Natiq CƏFƏRLİ

MÖVZU İLƏ ƏLAQƏLİ

Dünyada yeni oyun qaydaları bərqərar olacaq, yeni “Podstam, Yalta, Helsinki” baş tutacaq. Bu sürəcdə ən vacib məsələ odur ki, Cənubi Qafqazda hər 3 Respublika eyni cərgədə, safda yer alsın. Əgər elə olmasa, Cənubi Qafqazda sabitlik, əmin-amanlıq və sülh mümkün olmayacaq.

Əgər yeni düzəndə ABŞ və Rusiya eyni cərgədə yer alsa (gülməyin, hətta bu ehtimal da var – hər ikisi Çinə və İrana qarşı olan cərgədə yer ala bilər), bölgəmizdə qarşıdurma açıq yox, altdan gedəcək. Yox əgər ABŞ və Rusiya fərqli cəbhələrdə yer alıb möhkəmlənib koalisiyalar qurmağa davam etsələr, o zaman Cənubi Qafqaz yeni, daha kəskin qarşıdurma məkanına çevriləcək ki, buna yol vermək olmaz.

Bu gün Rusiya və İran strateji müttəfiqlik müqaviləsi bağlayır, bu sənədin iki mənası var – əgər Rusiya ABŞ-la anlaşsa, həmən İranı satacaq və ya İran ABŞ-la anlaşsa Rusiyanı satışa çıxaracaq. Yox əgər hər ikisi ABŞ-la anlaşa bilməsə, “biz müttəfiqik” deyib, saf tutacaqlar.

Azərbaycan Cənubi Qafqazda yönünü açıq və sənədlərlə bəlli edən yeganə ölkədir – Türkiyə ilə strateji müttəfiqlik, hərbi-siyasi, iqtisadi inteqrasiya, məsələlərə və problemlərə birgə baxış. Türkiyə həm də NATO ölkəsidir – bunu da unutmamaq lazımdır.

Gürcüstan, hələ də, Qərbyönlü ölkədir, indi Qərblə problemli dövrüdür, amma içi-içə olduğu dövrdə belə, 2008-də Qərb Gürcüstanı qorumadı-qoruya bilmədi. Gürcüstan indi təhlükəsizlik “çətiri” axtarır və “çətir” dəqiq Rusiya deyil-ola bilməz. Deməli, Gürcüstan üçün də Türkiyə eyni rolu oynaya bilər, həm də ona görə ki, Gürcüstanın ən böyük ticarət tərəfdaşı, ən çox investisiya qoyan ölkələrdən biri məhz Türkiyədir. 2024-cü ildə Gürcüstanın Türkiyə ilə ticarət dövriyyəsi 2,5 milyard dollara olub ki, bu da açıq-ara 1-ci yer deməkdir. Əgər Azərbaycan-Gürcüstan ticarət və investisiya əlaqələrini də Türkiyə ilə münasibətlərin üzərinə gəlsək, Türkiyə-Azərbaycan tandemi Gürcüstanın 1 nömrəli ticarət tərəfdaşı, 1 nömrəli investoru, 1 nömrəli vergi ödəyiciləridir. Yəni, təbii olaraq, Türkiyə və Azərbaycan dost Gürcüstanda sabitliyin və inkişafın, sülhün olmasını ən çox istəyən ölkələrdir. Dolayısı ilə, Türkiyə Gürcüstanın təhlükəsizlik “çətiri” ola bilər, bunun üçün orqanik şərait var.

Qalır Ermənistan – bu ölkə vurnuxur, 150-200 illik “rus çətiri” dəlmədeşik olub, işləmir, amma Ermənistan bu gün Cənubi Qafqazda Rusiyadan bütün sahələrdə ən çox asılı olan, Rusiyanın asanlıqla “boğa” biləcəyi yeganə ölkədir. Rusiyanın Ermənistanda olduğu qədər heç bir Cənubi Qafqaz ölkəsində iqtisadi aktivləri, agentura şəbəkəsi, siyasi və ictimai təşkilatları yoxdur. Ermənistan bunu AB və ABŞ ilə kompensasiya etmək istəyir – çətin, hətta, mümkünsüz yoldur. Ermənistan dərindən düşünüb özləri üçün yazdıqları və buna inandıqları tarixi yaddaşa söykənmədən reallıqları görə bilsə, bu ölkə üçün də təhlükəsizlik “çətiri” Türkiyə ola bilər, hətta olacaq da. Sadəcə, bunu nə qədər tez anlasalar yaxşı olar, həm özləri “çapalamazlar”, həm də Cənubi Qafqaza dayanıqlı sülh, iqtisadi rifah gələr və NATO ölkəsi olan Türkiyənin Cənubi Qafqazda Rusiyanın maraqlarını Azərbaycanla birgə necə son illər “baltalayıbsa”, elə də tamamən sıxdırılmasında əsas “skripkanı” gözəl ifa edə bilər.

Bu həm də elə Qərbin istəyinə uyğundur, yəni, Ermənistan Qərbə ancaq Türkiyə üzərindən inteqrasiya edə bilər və Türkiyəni Qərb kimi qəbul edib davansa, yaxşı olar. Çünki, bir daha yazmışdım, bir dəfə də deyim – Cənubi Qafqaz ölkələrinin AB üzvlüyü ANCAQ bir halda mümkündür ki, Türkiyə AB-yə üzv olsun. Başqa yol yoxdur, axtarmağa da dəyməz, ona görə ki, mümkün deyil...


   

MÜƏLLİF

ANKET

Hökümətin ölkədə hansı sahəyə diqqətinin artırılmasını istərdiniz?

  • Elm-təhsil
  • Səhiyyə
  • Sosial Müdafiə
  • Ekologiya, təbii sərvətlər
  • Müdafiə-təhlükəsizlik
  • Mədəniyyət, incəsənət, ədəbiyyat
  • Kənd təsərrüfatı, aqrar sənaye
  • Sahibkarlıq, sənaye (zavod, fabrik)