2025-ci ilin ilk yarısında Avropa şəhərlərində seks işçilərinin sayında müşahidə olunan dramatik artım, sadəcə sosial bir problem kimi deyil, qlobal sistemin parçalanan ədalət və resurs bölgüsünün bir əlaməti kimi dəyərləndirilməlidir. Məsələ daha geniş miqyasda – mühacirət, yoxsulluq, müasir qul bazarları və qitələrarası sosial gərginliklər kontekstində təhlil edilməlidir.

Avropa və Asiyadan olan seks işçilərinin artımının əsas səbəbi kimi iqtisadi çatışmazlıqlar göstərilsə də, bu artımın arxasında dayanan struktur problemlər daha dərin və çoxşaxəlidir. Burada üç əsas istiqamət önə çıxır:

Regional sosial rifah uçurumu – Avropada cəlbedici gəlir imkanları ilə reklam olunan seks sənayesi, Asiya və Afrika ölkələrindən gələn qadın və LGBT fərdləri üçün çıxış yolu kimi görünür. Bu, qitələrarası resurs bərabərsizliyinin insan bədəni üzərində “xidmət” formasında realizə edilməsidir.

İqlim miqrasiyası və sənədsiz əmək – İqlim dəyişikliyi və siyasi qeyri-sabitlik səbəbilə Afrika və Cənub-Şərqi Asiyadan Avropaya yönələn miqrasiya dalğası, ucuz və qeyri-qanuni əməyə tələbatla toqquşduqda, seks sənayesi daha da genişlənir.

Qlobal seks turizminin kapitalist forması – Əgər bir zamanlar seks turizmi yalnız Cənub-Şərqi Asiya ölkələrində diqqət çəkirdisə, indi Avropanın öz mərkəzi şəhərləri “turistlər üçün xidmət bazarı”na çevrilib.

“Seks işçisi” anlayışının yüksəlişi və etik gərginlik

Seks sənayesində çalışan fərdlərin özlərini “fahişə” yox, “seks işçisi” kimi tanıtdıqları müşahidə olunur. Bu dəyişiklik təkcə semantik deyil, etiraz və hüquq mübarizəsi xarakteri daşıyır. Hərəkət göstərir ki, bu insanlar artıq sadəcə bir “problemin obyekti” yox, sosial subyekt kimi tanınmaq istəyirlər.

Buradakı ziddiyyət isə siyasətçilər və hüquq sistemlərinin bu dəyişimi ənənəvi əxlaq və qanun çərçivəsində necə qəbul etmələrindədir. Bu, postmodern dövrün açıq etik paradokslarından biridir: dövlətin qoruduğu “moral dəyərlər” bir tərəfdə, bazarın tələb etdiyi “xidmət etikası” isə digər tərəfdə dayanır.

Avropa və Asiya arasında “sosial transfer” – kim uduzur?

Bu vəziyyət təkcə miqrasiya və yoxsulluqla izah olunacaq qədər sadə deyil. Əslində bu, Ziqmund Baumanın dediyi kimi, “mayeləşmiş modernliyin” nəticəsidir – sərhədsiz bazar, sərhədli hüquqlar və pozulan insan bədəni.

Burada Avropa şəhərləri “tələb bazarı” rolunda çıxış edir. Asiya, Afrika və Şərqi Avropa isə “təchizat bazarı”na çevrilmiş durumda. Bu transferdə uduzan – təbii ki, insanın özü, onun hüququ, rifahı və gələcəyidir.

Hüquqi yoxsa humanist yanaşma?

Avropa ölkələrinin bəzilərində seks işçiliyi leqallaşdırılsa da, bu hüquqi çərçivə, əslində çox vaxt fəaliyyətin iqtisadi formallığını təmin edir, insani təhlükəsizlik və sosial dəstək isə kölgədə qalır. Sosial təminat sistemləri bu sahədə çalışan şəxslərin əksəriyyətini əhatə etmir.

Bu isə “qanunidir” deyə baxılan bir peşənin içində qanunsuz mühitin hökm sürdüyünü göstərir. Ən çox yayılan problemlər – narkotik asılılığı, sənədsiz yaşamaq, cinayət şəbəkələrinin nəzarəti və psixoloji travmalar – bu sahənin görünməyən üzüdür.

Gözlə görünən və görünməyən bədənlər

Seks işçiliyinin artması həm görünən bədənlərin sayındakı çoxalma, həm də görünməyən sosial sistemlərin iflası deməkdir. Bu artım təkcə statistik bir fakt deyil, qlobal sistemin öz içində doğurduğu bir etik və sosial fəlakətdir.

Əgər bir şəhərdə 2 min seks işçisi varsa, bu artıq şəhərin sosial infrastrukturu ilə bağlı deyil – qlobal kapitalın insan bədəni üzərində oynadığı oyunun nəticəsidir.

Seks Turizmi: Avropa nəyi ixrac edir, nəyi idxal edir?

Müasir dünyada seks turizmi artıq yalnız Tayland, Filippin, Braziliya kimi ölkələrlə assosiasiya olunmur. Avropa şəhərləri də son illərdə bu “bazarda” “qəbul edən tərəf” olaraq güclənməkdədir. Ənənəvi turizm anlayışının alt qatında formalaşan bu paralel sektor, həm gizli iqtisadiyyatın, həm də qeyri-rəsmi sosial dinamikaların bir parçasıdır.

1. İqtisadiyyatın görünməyən dirəyi: Qanunsuz, amma idarə olunan

Seks turizmi artıq bəzi Avropa ölkələri üçün real gəlir mənbəyi rolunu oynayır. Almaniya, Niderland, İsveçrə və Avstriyada seks işçiliyi müxtəlif formalarda leqallaşdırılsa da, turizm adı altında gələn minlərlə xarici kişi üçün bu, sadəcə “xidmət paketinin bir hissəsi”dir.

Bəzi şəhərlərdə bu sektor rəsmi şəkildə reklam edilməsə də, otel şəbəkələri, eskort agentlikləri və internet platformaları vasitəsilə nəzarətli, amma dövlətlərin rəsmi statistikalarına düşməyən bir bazar fəaliyyət göstərir.

Bu bazarın iqtisadi həcmi ilə bağlı dəqiq rəqəmlər olmasa da, təxmini illik dövriyyənin təkcə Almaniyada 15 milyard avroya yaxın olduğu bildirilir. Bu rəqəm, bəzi Şərqi Avropa ölkələrinin ümumi turizm gəlirlərindən yüksəkdir.

2. Əxlaqla iqtisadiyyatın toqquşduğu yer

Avropada seks turizminin inkişafı, liberal dəyərlərlə idarə olunan cəmiyyətlərdə belə ciddi əxlaqi suallar doğurur:

Qadın və LGBT fərdləri üçün “rəqabətli xidmətçi” statusuna çevrilməkmi müasir azadlıqdır?

Bu sektorun iqtisadi faydaları, onun sosial-psixoloji dağıdıcı nəticələrini üstələyə bilərmi?

Əgər seks turizmi turistin puluna görə qəbul edilirsə, insan haqları burada harda dayanır?

Bu suallar Avropa ictimaiyyətində qaranlıqda qalır, çünki mövzu “gəlir gətirən tabu” olaraq işlədilir. Tənqid az, dövriyyə isə çoxdur.

3. Qlobal dəyər zəncirində Avropa: İstehlakçı cəmiyyət

Avropa burada istehlakçıdır – amma təkcə məhsul və texnologiya yox, emosional, psixoloji və bədənə əsaslanan xidmətlərin də istehlakçısı. Seks turizmi, bu mənada Qərb dünyasının həm fiziki, həm mənəvi resurs idxalına ehtiyac duyduğunu göstərir.

Şərq və Cənub ölkələrinin qadınları və trans fərdləri bu tələbatı qarşılayan “resurs” rolunda çıxış edir. Sanki yeni tipli “bədən koloniyaları” qurulur – fərq ondadır ki, bu dəfə sərhədlər ordularla yox, vizalarla keçilir.

Hüquqi bazarda qeyri-rəsmi istismar

Seks işçiliyi və seks turizmi arasında fərq var – amma bu fərq hüquqi kağızda yazılandan daha zəif görünür. Çünki istər yerli seks işçisi, istərsə də “xidmətə gəlmiş turist” arasında baş verən münasibətlər, çox vaxt maddi asılılıq, hüquqi qeyri-müəyyənlik və sosial zəiflik üzərində qurulur.

Bu, insanın bədəni üzərindən qurulmuş sosial-iqtisadi bazarın qlobal hal almasıdır. Turizm adı altında isə bu, normal bir istehlak davranışı kimi təqdim edilir. Əslində isə bu, kapitalizmin insan bədənini də bir mallar zəncirinə qatmasının ən sərt təzahürlərindəndir.