Los Alamos Milli Laboratoriyasından olan seysmoloqların yeni təhlili göstərir ki, bəzi zəlzələlər əslində gizli yeraltı nüvə sınaqlarını maskalamış ola bilər. Yeni tapıntılar bütün dünyada nüvə sınaqlarının monitorinqi ilə bağlı narahatlıqları artırır.

Coşua Karmayklın rəhbərlik etdiyi qrup tərəfindən hazırlanan və “Seismological Society of America” (Amerika Seysmoloji Cəmiyyəti) jurnalında dərc edilən araşdırmada təbii zəlzələlər və nüvə partlayışları arasındakı fərqin gözləniləndən daha mürəkkəb olduğu vurğulanıb.

Bildirilir ki, yeraltı nüvə sınaqları təbii zəlzələlərə bənzər seysmik siqnallar yaradır və onların aşkar edilməsini çətinləşdirir.

***

Müasir monitorinq üsulları, xüsusilə sıxılma (P) dalğaları və kəsmə (S) dalğaları arasındakı nisbəti təhlil etməklə, iki növ hadisə arasında fərq qoymağa kömək edir.

Partlayışlar ümumiyyətlə zəlzələlərdən daha çox “P” dalğası yaradır.

Karmaykl və komandasının təhlilinə görə, qabaqcıl siqnal detektorları normal şəraitdə 97 faiz müvəffəqiyyət dərəcəsi ilə 1,7 tonluq yeraltı partlayışı təsbit edə bilir.

Ancaq bu partlayış 100 saniyə ərzində və 250 kilometr məsafədə baş verən zəlzələ ilə üst-üstə düşdükdə aşkarlama dəqiqliyi cəmi 37 faizə enir.

“Partlayış və zəlzələnin dalğa formalarının üst-üstə düşməsi hətta ən həssas rəqəmsal detektorların belə partlayışı aşkarlamasını çətinləşdirir”, – Karmaykl deyib.

***

Bu tapıntılar zəlzələ siqnallarının partlayışları gizlədə bilməyəcəyini irəli sürən 2012-ci il hesabatının yenidən qiymətləndirilməsinə səbəb ola bilər. Bu məlumat xüsusilə nüvə sınaqlarının monitorinqi icması üçün ciddi narahatlıq doğurur.

Məsələn, son 20 ildə altı nüvə sınağı keçirmiş Şimali Koreyada sınaq meydançaları ətrafında kiçik miqyaslı seysmik aktivliyin ilkin ehtimal ediləndən qat-qat artıq olduğu ortaya çıxdı.

Tədqiqata görə, ardıcıl zəlzələlər və ya zəlzələ qrupları kimi təbii hadisələr eyni şəkildə püskürən siqnalları maskalaya bilər. Belə hallarda partlayışın aşkarlanması əmsalı 92 faizdən 16 faizə düşə bilər.

“Bu o deməkdir ki, biz zəlzələ qrupları və ya afterşoklar zamanı baş verən kiçik zəlzələlərin sayını ciddi şəkildə qiymətləndirə bilərik”, – Karmaykl deyib.

Alimlər qeyd edirlər ki, partlayış maskalanmasının sınaqdan keçirilməsi çətindir, çünki həm partlayış, həm də təbii zəlzələ siqnallarını ehtiva edən məlumatlar kifayət qədər məhduddur.