Fransanın Baş naziri Fransua Bayrunun istefasından sonra Emmanuel Makron iki ildən az müddətdə beşinci baş naziri tapmaq və ya erkən seçkilərə çağırmaq kimi çətin qərarla üzləşib.

Fransa dünən baş nazir Fransua Bayru və azlıq hökumətinin parlamentdə keçirilən kritik etimad səsverməsini itirməsi ilə yenidən siyasi böhranla üzləşdi.

Millət vəkilləri 364-ə qarşı 194 səslə Bayrunu rədd etdi və bu, Prezident Emmanuel Makronu bir daha yeni hökumət başçısı axtarışına məcbur etdi.

Hələ bir ili tamamlamamış Bayru, Fransanın sürətlə artan borcunu cilovlamaq üçün dərin xərcləmə kəsintilərini müdafiə edərkən misli görünməmiş etimad səsverməsinə gedəcəyini açıqlamışdı.

Lakin həm sol, həm də ifrat sağ, onu devirmək üçün fürsətdən istifadə etdi.

Növbəti addımlar nələrdir?

Makronun ofisi prezidentin çərşənbə axşamı Bayrunun istefasını qəbul edəcəyini və “önümüzdəki günlərdə” onun yerinə bir təyinat edəcəyini təsdiqlədi.

Fransa Konstitusiyasına görə Bayru, həmin vaxta qədər yalnız rutin işləri yerinə yetirərək müvəqqəti baş nazir vəzifəsini davam etdirə bilər.

Fransa son iki ildə artıq iki dəfə müvəqqəti hökumətlə idarə olunub: 2024-cü ilin iyul–sentyabrında Qabriel Attalın hökumətinin istefasından sonra və 2024-cü ilin dekabrında Mişel Barnierin hökumətinin süqutundan sonra.

Makronun indi iki seçimi var: Fransanın parçalanmış parlamentində etimad qazana biləcək bir baş nazir təyin etmək və ya Milli Məclisi buraxıb erkən seçkilərə getmək.

Hazırda ikinci seçimdən çəkinir, lakin siyasi tıxac onu nəhayət bu yola məcbur edə bilər.

Əgər Prezident Emmanuel Makron Milli Məclisi buraxaraq erkən seçki qərarı versə, Konstitusiyaya əsasən səsvermə 20–40 gün ərzində keçirilməlidir.

Ənənəvi olaraq, prezidentdən ən çox yer qazanan partiyadan bir baş nazir təyin etməsi gözlənilir, lakin konstitusiyaya görə buna məcbur deyil.

Əksinə, əgər tək bir partiya parlamentdə mütləq çoxluğa sahib olarsa, prezident faktiki olaraq həmin partiyanın liderini baş nazir təyin etməyə məcbur olur. Fransız siyasətində bu vəziyyət “birgə idarəçilik” (cohabitation) adlanır.

Bənzər bir nümunə 1993-cü ildə yaşanıb: Sosialist prezident Fransua Mitterrand, sağın parlament seçkilərində böyük üstünlük əldə etməsindən sonra mühafizəkar Edüar Balladuru baş nazir təyin etmək məcburiyyətində qalmışdı.

Makron, potensial seçki qalibiyyətini nəzərə almayaraq öz müttəfiqlərindən birini baş nazir təyin etsə, yeni hökumətin dərhal etimadsızlıq səsverməsi ilə qarşılaşacağı gözlənilir.

Bayrunun yerinə kim gələ bilər?

Mümkün varislər haqqında spekulyasiyalar artıq dolaşmağa başlayıb. Öne çıxan bəzi şəxslər:

• Sosialist lider Olivye For, partiyasının “idarə etməyə hazır” olduğunu açıqlayıb və hətta keçmiş Prezident Fransua Ollanddan açıq dəstək alıb. Lakin partiyasının ultra zənginlərə yönəlmiş vergi planı, Makronun onu seçməsini çətinləşdirə bilər. Həmçinin, mühafizəkar sağ və radikal sol “Təslim olmayan Fransa” (LFI) partiyasından çoxsaylı millət vəkilləri Faurun namizədliyinə qarşı çıxır.
• Keçmiş Sosialist Baş nazir Bernard Kaznöv, orta sol ilə körpü qurmaq potensialı olan bir şəxs kimi qiymətləndirilir. Lakin adı yalnız 2022-ci ildə partiyadan ayrıldığı üçün, Sosialistlərin onu devirməməsi razılığı halında gündəmə gələ bilər.
• Mühasibat Palatası sədri Pyer Moskovisi, maliyyə intizamı sahəsindəki nüfuzu ilə ön plana çıxır. Profili bazarları sakitləşdirə və orta solun dəstəyini cəlb edə bilər.

Makronun öz cəbhəsi:

• Müdafiə naziri Sebastyen Lekornu, ən aydın “davamlılıq” namizədi kimi görünür. 2017-ci ildən Makronun komandasında olan sadiq bir üzv olan Lecornu, keçən dekabrda demək olar ki, baş nazir olacaqdı; lakin Bayrou-nun son dəqiqə müdaxiləsi bu prosesi pozdu.
• Əmək naziri Katreyn Votren, mərkəz-sağ istiqamətində sosial siyasətlərə fokuslanan bir profil təqdim edir. Bu, mühafizəkar sağın bir hissəsini cəlb edə bilər; lakin solu inandıra bilmir. Həmçinin, eyni cins evliliyinə qarşı mövqeyi, Makronun sol meylli bəzi müttəfiqlərinin Votrenin namizədliyinə ehtiyatlı yanaşmasına səbəb olur.
• İqtisadiyyat naziri Erik Lombar, 2026 büdcəsi ilə bağlı sol ilə uzlaşmağa açıq olduğunu göstərir. Dövlət maliyyəsinə hakim, prezidentlik ambisiyası olmayan Lombard, Sosialist lider Olivye For ilə şəxsi əlaqələrə malikdir. Bu, solun bir hissəsinin dəstəyini qazanmasına kömək edə bilər.
• Ədliyyə naziri Jeral Darmanenin təyinatı daha sərt “qanun və nizam” xəttini göstərə bilər. Bu isə solun etirazını gücləndirə bilər. Digər tərəfdən, 2027 prezident seçkiləri üçün hədəfi bilinən Darmanenin belə önəmli vəzifəni qəbul edib etməyəcəyi qeyri-müəyyəndir.

Sağçı namizədlər:

• Daxili İşlər naziri Bryuno Retiyo daha sərt mühafizəkar xətti təmsil edir. Bu yanaşma, bəzi aşırı sağ millət vəkillərinin tolere etməsinə səbəb ola bilər; lakin solun müqavimətini artırır və mərkəzdə narahatlıq yaradır.
• Xavyer Bertran, güclü mühafizəkar dəstəyə sahibdir. Lakin aşırı sağla gərgin münasibətləri parlamentdə çoxluq hesablamasını çətinləşdirə bilər.

Makronun daralan manevr sahəsi

Yeni baş nazir də eyni demək olar ki, mümkünsüz vəzifə ilə üzləşəcək: heç bir partiyanın çoxluğa sahib olmadığı parçalanmış parlamentdə büdcəni qəbul etdirmək.

Makron, 2027-ci ildə vəzifəsinin sona çatacağına söz verib. Lakin son iki ildən az müddətdə bir neçə hökumətin süqutu Fransanı daha dərin siyasi iflic riski ilə üz-üzə qoyur. Avropanın ikinci böyük iqtisadiyyatı isə artan borc yükünün təzyiqi altında qalır.

Bazar ertəsi səsvermə öncəsi parlamentdə danışan Bayrou ölkənin “yaşam dəstəyi” vəziyyətində olduğunu və xərcləməyə asılı olduğunu bildirdi.

Fransanın dövlət borcu hazırda 3,3 trilyon avro (təxminən 6.57 trilyon manat) səviyyəsindədir; bu, ÜDM-in 114%-inə bərabərdir və Yunanıstan və İtaliyadan sonra avrozonada üçüncü ən yüksək göstəricidir.

Büdcə açığı 2023-cü ildə ÜDM-in 5,8%-inə çatıb; bu göstərici AB-nin 3% limitinin təxminən iki qatıdır. 2025 üçün isə 5,4% səviyyəsində proqnozlaşdırılır.

Bayrou-nun planı 2026-cı ilə qədər 44 milyard avro (təxminən 87,62 milyard manat) qənaət etməyi hədəfləyirdi. Bunun bir qismi iki rəsmi bayramın ləğvi ilə əldə olunacaqdı. Lakin müxaliflər bu planı sosial ədalətsizlik kimi qiymətləndiriblər.