12 Noyabr Konstitusiya günüdür. Bəziləri sosial mediada sual verirlər: “Azərbaycanın 1918-20-ci illərdə mövcud olmuş Ana Yasası olubmu?”

Azərbaycan Cümhuriyyəti dövründə müstəqil respublikanın konstitusiyasını qəbul etmək mümkün olmadı. O dövrdə konstitusiya xarakteri daşıyan bəzi aktlar, qərarlar qəbul edilmiş və milli hökumət onların əsasında işləyib. Ona görə də bu sənədləri, müəyyən mənada, konstitusiya quruculuğunun başlanğıcı kimi qiymətləndirmək olar.

Lakin rəsmi Ana Yasa yazılması istiqamətində də çalışmalar olub, baxmayaraq ki, yeni dövlətin fəalları tərəfindən  belə cəhd edilib. Azərbaycan Cümhuriyyəti bu istiqamətdə iş aparıb. Yeni dövlətin qarşısında  duran bir nömrəli məsələ konstitusiyanı yazmaq olub.  Başqa sözlə, yeni dövlətin quruluşu, üsul-idarəçiliyi müəyyən olunmalı idi. 

O zaman isə Azərbaycanın siyasi elitalarında sosialistlərdən tutmuş mühafizəkarlaradək, müxtəlif siyasi partiya və ideologiyaların nümayəndələri təmsil olunmuşdu. Azərbaycanın Prezident üsul idarəsi yoxsa parlament respublikası olması barədə müzakirələr gedirdi. Rəsulzadə hesab edirdi ki, Prezident üsul idarəsi olsa zamanla bu sistem ailə hakimiyyətinə çevriləcək və tək hakimiyyətlik olacaq idi. Buna görə Rəsulzadə, Xoyski, Yusifbəyli  və digər cümhuriyyətçilər  başda parlamenti olan respublikaya meyl göstərirdilər.

Tarixçi alim, Dr.Harun Yılmaz bəyin BBC-nin saytında dərc edilmiş məqaləsində yazılır :”İstanbulda Ənvər Paşa hökuməti Azərbaycanı müstəqil və güclü görmək istəyirdi, lakin onlar Azərbaycanın parlament respublikasına çevrilməsini qəbul etməyə hazır deyildi”.

Respublika quruluşu üçün nəzərdə tutulmuş Konstitusiyanın yazılması iki hökumət arasında böhranın yaranmasına gətirib çıxara bilərdi...

Böyük ehtimalla hesab etmək olar ki,  Respublika quruluşu üçün nəzərdə tutulmuş Konstitusiyanın yazılması Osmanlı-gənc Azərbaycan dövləti arasında narazılıq yaranmasına gətirib çıxara bilərdi və buna görə də Azərbaycan Cümhuriyyətinin Konstitusiyası o zaman hazır olmadı...

Beləliklə, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya quruluşunun tarixi əsasən SSRİ-nin tərkibində olduğu dövrə düşür və SSRİ Konstitusiyasına uyğunlaşdırılmış şəkildə idi. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının  ilk Konstitusiyası  1995-ci il noyabrın 12-də keçirilmiş referendum yolu ilə qəbul edilib. Referendumda seçicilərin 86 faizi iştirak edib və onların 91,9 faizi Əsas Qanunun qəbul edilməsinin lehinə səs verib. 12 Noyabr Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya günü kimi qeyd olunur. 

İlk qəbul olunan Ana Yasada “Azərbaycan Respublikası, 1918-1920-ci illərdə mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixi-siyasi-hüquqi varisidir“ yazılsa da indi o cümlələr yoxdur..