“SpaceX” keçən il atmosferdə nəhəng bir dəlik açıb. Tədqiqatçılar belə bir hadisənin insan əli ilə ilk dəfə yaşandığını bildirirlər.

İndiyə qədər yaradılmış ən böyük raket olan “Starship” 18 noyabr 2023-cü ildə Texasdan buraxılıb.

“Starship”in bu ikinci sınaq uçuşunda, planlaşdırıldığı kimi, raketin aşağı hissəsi buraxılışdan 4 dəqiqə sonra ayrılıb. Lakin yerə enməli olan bu hissə yerdən 90 kilometr hündürlükdə partlayıb, Yuxarı hissə də az sonra eyni aqibəti yaşayıb.

Rusiya və Fransa alimləri müəyyən ediblər ki, yerdən təxminən 150 kilometr yüksəklikdə baş verən ikinci partlayış ionosferdə nəhəng bir dəliyə səbəb olub.

Yerdən təxminən 60-300 kilometr yüksəklikdə olan ionosfer elektrik yüklü hissəciklərdən ibarətdir. Atmosferin bu bölgəsi planeti Günəşin zərərli şüalarından qorumaqla yanaşı, rabitə üçün çox vacibdir.

Keçən ilki partlayış alimlərə bu həyati təbəqəni öyrənmək üçün unikal imkan yaradıb.

Bu yaxınlarda “Geophysical Research Letters” jurnalında dərc olunan araşdırmanı aparan tədqiqat qrupu Şimali Amerika və Karib dənizindəki 2500-dən çox yer stansiyasından alınan məlumatları araşdırıb.

Partlayışın yaratdığı çuxurun dəqiq eni bilinməsə də, onun ən azı Yukatan yarımadasından ABŞ-ın cənub-şərqinə qədər uzandığı qeyd edilib.

Peyk və stansiya məlumatlarına əsaslanaraq tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, çuxur 30-40 dəqiqədən sonra bağlanıb.

İonosferdə bir dəlik açmaq əslində qeyri-adi bir şey deyil. Vulkan püskürmələri kimi təbii amillərlə yanaşı, insanların hərəkətləri ilə də belə hadisələr baş verə bilər.

Xüsusilə, raket yanacağının tərkibində olan kimyəvi maddələr ionlaşmış oksigen atomları ilə reaksiyaya girib onları birləşdirərək ionosfer plazmada boşluq yarada bilir.

İonosferdəki atomlar müəyyən müddətdən sonra əvvəlki vəziyyətinə qayıtdıqdan sonra qütb işıqları və ya aurora meydana gəlir.

Bundan əvvəl “SpaceX”in “Falcon 9” raketlərinin də belə hadisələrə səbəb olduğu qeyd edilmişdi.

Bununla belə, tədqiqatçılar bildirirlər ki, noyabr ayında dəlik “Starship partlayışının yaratdığı şok dalğası səbəbindən” əmələ gəlib. Bu, plazmanın normal xassələrini aradan qaldıraraq, bir müddət ionosferdə sərbəst elektronları dağıdıb. Hadisədən sonra qütb işıqları müşahidə edilməyib.

Tədqiqatın aparıcı müəllifi, Rusiya Elmlər Akademiyasından Yuri Yasyukeviç Rusiyanın SİTA dövlət agentliyinə deyib: “Belə dəliklər adətən mühərrik yanacağı ilə qarşılıqlı təsir nəticəsində ionosferdə gedən kimyəvi proseslər nəticəsində əmələ gəlir”.

Bununla belə, Yasyukeviçin sözlərinə görə, bu, ionosferdə texnogen partlayış nəticəsində yaranmış və kimyəvi mənşəli olmayan dəliyin aşkar edildiyi ilk haldır.

Ulduz gəmisinin partlaması atmosferdə tarazlığı pozan təsir yaratsa da, alimlər bunun ionosferi araşdırmaq imkanı yaratdığını deyirlər.

“Ulduz gəmisinin partlaması kimi fəlakətli hadisələr məhz ona görə maraqlıdır ki, onlar bizə avadanlığın daha zəif hadisələrdə aşkar edə bilməyəcəyi effektləri görməyə imkan verir”, – komanda bildirib.

Məlumatları təhlil etməklə və onların təbiətini öyrənməklə biz ionosferin strukturunu və onun daxilində baş verən hadisələrin təbiətini daha dərindən dərk edirik.

Martın 14-də üçüncü sınaq uçuşunda “Starship” orbitə tək parça çıxmağı bacardı və əvvəlkindən daha irəli getdi. Lakin Hind okeanına enməsi gözlənilən nəqliyyat vasitəsi geri dönüş zamanı məhv olub.

İyunun 6-da buraxılışda ilk dəfə olaraq raketin hər iki hissəsi bütövlükdə yerə enməyi bacarıb. Elon Musk ümid edir ki, dünyanın ən böyük raketi bir gün insanları Marsa aparacaq.