İran Zəngəzur dəhlizinə qarşı çıxışını iki əsas səbəblə izah edir – bu dəhlizin Fars körfəzini Qara dənizə bağlayan şimal–cənub oxundakı nəqliyyat layihələrini əngəlləməsi və ABŞ-ın bölgədə mövcudluğunun geosiyasi və təhlükəsizlik problemlərinə yol aça bilməsi. Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan (Nikol Paşinyan – Nikol Pashinyan), İrəvanda görüşdüyü İran Prezidenti Məsud Pezeşkiana İranın maraqlarının zərər görməyəcəyinə dair təminat verdi.

İran Prezidenti, Azərbaycan–Ermənistan sülh bəyannaməsinin imzalanmasından 11 gün sonra İrəvana səfər edərək, ölkəsinin Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı narahatlıqlarını dilə gətirdi.

Azərbaycanı Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşdirəcək 43 km-lik Zəngəzur dəhlizinin ABŞ şirkətləri tərəfindən inşa və idarə edilməsinə imkan verən “Ağ Ev anlaşması” avqustun 7-də imzalanmışdı. Razılaşmaya görə, dəhliz “Tramp Beynəlxalq Sülh və Rifah Marşrutu” (Trump International Peace and Prosperity Route – TRİPP) adı ilə ABŞ şirkətləri tərəfindən 99 illiyinə icarəyə veriləcək və müddət daha 99 il uzadıla biləcək.

İranın ən sərt reaksiyası ölkənin dini lideri Əli Xameneyinin müşaviri Əli Əkbər Vilayətidən gəldi: “Bu keçid Trampın malı deyil, onun muzdlu əsgərləri üçün qəbiristan olacaq”, – deyə bildirib.

Diplomatik mənbələrə görə, İran Cənubi Qafqazı özünün “milli təhlükəsizlik hovuzu” daxilində görür və bu regiondakı hər hansı geosiyasi dəyişikliyə həssas yanaşır. ABŞ-ın belə strateji əhəmiyyətli bir dəhlizi nəzarətə götürməsi, Tehran üçün təhlükəsizlik baxımından risk kimi qiymətləndirilir.

Pezeşkian mətbuat konfransında, Ermənistan–Azərbaycan sülh prosesinin Tehran üçün də strateji önəm daşıdığını, lakin bu prosesə bölgə xarici qüvvələrin qoşulmasına qarşı olduqlarını vurğuladı.

Prezident həmçinin sosial şəbəkədə paylaşım edərək: “Ortaq sərhədimizdə üçüncü ölkə qüvvələrinin mövcudluğuna dair narahatlıqlarımız tam şəkildə aradan qaldırılmalıdır,” – dedi. İran, bu cür dəhlizlərin yalnız bölgə ölkələrinin razılığı ilə qərarlaşdırılmalı olduğunu qeyd edir.

Şimal–cənub oxu Tehranın prioritetidir

İran, ilk gündən Zəngəzur dəhlizi ideyasına soyuq yanaşıb. Xüsusən də Türkiyənin Orta Dəhliz və İraq üzərindən “İnkişaf Yolu” layihələri Tehranda narahatlıq yaradır. Zəngəzur dəhlizi reallaşarsa, Türkiyə ilə Azərbaycan arasında fasiləsiz quru bağlantı yaranacaq ki, bu da şərq–qərb ticarət yollarında üstünlük deməkdir. Bundan əlavə, İran hazırda Türkiyədən Azərbaycana keçən yük maşınlarından ciddi gəlir əldə edir – dəhlizin açılması bu gəliri də itirə bilər.

Pezeşkian mətbuat konfransında Ermənistan ilə İran arasında iqtisadi və ticari əməkdaşlığın artırılacağını vurğuladı. O, Fars körfəzindən Qara dənizə qədər uzanacaq yeni dəhlizdə Ermənistanın böyük fayda əldə edəcəyini qeyd etdi.

Paşinyanın təminatı

7 avqust razılaşmasından sonra Paşinyan, ilk danışdığı liderlərdən birinin Pezeşkian olduğunu bildirdi. O, İran tərəfinin narahatlığını azaltmaq məqsədilə bəyan etdi: “Bir daha vurğulamaq istəyirəm ki, Ermənistandan keçəcək bütün yollar tamamilə Ermənistanın nəzarətində olacaq və təhlükəsizliyi başqa bir ölkə deyil, Ermənistan təmin edəcək”.

Paşinyan həmçinin qeyd etdi ki, yeni dəhlizlərin açılması bütün region ölkələrinin rifahı, suverenliyi və ərazi bütövlüyünə töhfə verəcək. Baş nazir əlavə etdi ki, Zəngəzur dəhlizi İran–Ermənistan arasında yeni dəmiryolu xətlərinin yaranmasına, xüsusilə Naxçıvan–Culfa xəttinin işə düşməsi ilə İranın Qara dənizə fasiləsiz çıxış əldə etməsinə imkan yaradacaq.