Bu gün Özbəkistanın tarixi məkanlarından biri olan Səmərqənd şəhərində birinci “Mərkəzi Asiya – Avropa Birliyi” sammiti keçirildi.

Özbəkistan prezidenti Şavkat Mirziyoyevin sədrliyi ilə keçirilən Mərkəzi Asiya-Avropa Birliyi (AB) sammitində Avropa Birliyi Şurasının prezidenti Antonio Kosta, Avropa Komissiyasının sədri Ursula Von der Leyen, həmçinin region ölkələrinin liderləri – Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan və Türkmənistan prezidentləri iştirak etdilər.

Sammitin nəticələrindən məlum oldu ki, Türk dünyasının Türküstan bölgəsi ilə sürətlə yaxınlaşma xəttini seçən Aİ ilk növbədə Mərkəzi Asiya (Türküstan) ölkələri ilə nəqliyyat dəhlizi, xammallar, yaşıl enerji və rəqəmsallaşma kimi sahələr üzrə əməkdaşlığı genişləndirməyi prioritet hesab edir. Və bu məqsədlə Avropa Komissiyasının (AK) prezidenti Ursula Von der Leyen Mərkəzi Asiya - Avropa Birliyi sammitində region ölkələri üçün 12 milyard avro dəyərində “Qlobal Keçid” İnvestisiya Paketini elan etdi.

Bu cür böyük məbləğdə sərmayə qoyuluşu, heç şübhəsiz ki, Türküstan ölkələrini Çinin və Rusiyanın təsir dairəsindən çıxarmağa və AB ilə inteqrasiyanı gücləndirməyə hesablanıb.

Bəs, Türküstan ölkələrinin Çin və Rusiya ilə müqayisədə Avropa Birliyi ilə sıx əməkdaşlığı nə kimi üstünlüklər vəd edir?

Ursula Von der Leyen çıxışında məhz Çin ilə Rusiyanı nəzərdə tutaraq vurğuladı ki, Aİ-nin yanaşması digər maraqlı tərəflərdən fərqlənir: “Bəziləri sadəcə xammalın istismarı və çıxarılmasına fokuslanır. Avropa isə fərqli bir yol təklif edir – biz yerli sənayenin inkişafında sizinlə tərəfdaş olmağı hədəfləyirik”.

Bu yanaşma sözsüz ki, daha ədalətli və cəlbedici görünür (xüsusən də Çinin iqtisadi asılılıq yaratmaq və sömürgəçilik siyasəti fonunda).

Von der Leyen və Avropa Birliyinin digər rəhbər şəxsləri AB-nin Mərkəzi Asiya ölkələri ilə bağlı nəhəng iqtisadi layihələrinin Azərbaycansız və Türkiyəsiz həyata keçirilməsinin mümkün olmadığını da, hər halda, yaxşı dərk edirlər.

Bu mənada, hazırkı qlobal geosiyasi xaos və təhdidlər, hərbi risklər şəraitində iqtisadi əlaqələri şaxələndirmək, yeni tərəfdaşlıqlar qurmaq və eyni zamanda, Rusiyanın enerji resurslarından asılılığı sıfırlaya biləcək alternativ xammal və enerji bazası axtarmaq istiqamətində səylərini gücləndirən Avropa Birliyi üçün Azərbaycanın aparıcı rol oynadığı Orta Dəhlizin önəmi bu sammitdən sonra daha da artacaq. Bunu Von der Leyenin sammitdəki açıqlamasından da görmək mümkündür.

O vurğuladı ki, Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (TBNM, Orta Dəhliz) Mərkəzi Asiya və Avropa ölkələri arasında əlaqələrin genişlənməsinə kömək edəcək: “Getdikcə parçalanan dünyada, Orta Dəhliz Mərkəzi Asiyanın beş ölkəsi ilə Avropa arasında əlaqələrin genişlənməsinə kömək edəcək”.

Von der Leyen qeyd etdi ki, Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz ölkələrində maneəsiz sərhəd keçidi Qara dənizə çıxış üçün də vacibdir və Cənubi Qafqazdakı siyasi vəziyyət buna kömək edir: “Ermənistanın Türkiyə və Azərbaycanla sərhədlərinin açılması dönüş nöqtəsi olacaq, Avropa və Mərkəzi Asiyanı daha da yaxınlaşdıracaq”.

Azərbaycan və Türkiyənin AB ilə Mərkəzi Asiya ölkələri arasında sıx əməkdaşlığının qurulmasında kritik rolunu düzgün dəyərləndirən xanım Von der Leyen bundan sonra həm də Makron Fransasının və Aİ-nin bəzi üzv ölkələrinin Azərbaycan-Ermənistan normallaşma prosesinə süni maneələr yaratmasının qarşısını almaq üçün də hərəkətə keçməlidir.

Bu arada, Çin və Rusiya da öz növbəsində Aİ ilə Türküstan ölkələri arasında inteqrasiyanın güclənməsinə mane olmaq üçün əllərindən gələni edəcəklər. Ona görə də Türküstan ölkələri Çin və Rusiyanın mümkün pozuculuq planlarını neytrallaşdırmaq üçün təkcə Avropa Birliyi ilə yox, həmçinin Azərbaycan və Türkiyə ilə səyləri birləşdirməlidirlər. Çünki burada söhbət olduqca böyük maraqların toqquşmasından gedir...

(ardı var)