Rusiyada hazırlanmış “EnteroMix” adlı xərçəng vaksini, laboratoriya və heyvan sınaqlarında əldə etdiyi nəticələrlə böyük ümid yaradıb. Lakin həftə sonu mediada və sosial şəbəkələrdə yayılan “100% təsirli, istifadəyə hazır” iddiaları nə dərəcədə doğrudur?

Rusiyanın hazırladığı “EnteroMix” xərçəng vaksini erkən sınaqlarda uğur göstərmiş və insan üzərində sınaqlara keçmək üçün icazə almışdı. Amma bu həftə sonu mediada və sosial şəbəkələrdə yayılan bəzi paylaşımlarda “EnteroMix”in klinik sınaqlarda 100% təsir göstərdiyi və istifadəyə hazır olduğu iddia edildi. Lakin bu iddialar faktlarla üst-üstə düşmür. İyun ayında vaksin klinik öncəsi sınaqlarda (insan üzərində sınaqlardan əvvəl) uğur göstərdiyi açıqlanmışdı. Bu məlumat mediaya yeni bir xəbər kimi təqdim olundu, amma əslində insan üzərində təsiri hələ məlum deyil; yəni istifadəyə çox uzaqdır.

“EnteroMix” nədir?

Rusiyanın Milli Tibbi Tədqiqat Radiologiya Mərkəzində hazırlanmaqda olan “EnteroMix”, “onkoloji vaksin” olaraq tanınır. Buradakı “vaksin” termini qarışıqlıq yarada bilər. “EnteroMix” həm “vaksin”, həm də “müalicə” kimi təqdim olunur, amma klassik mənada vaksin deyil. Məqsəd, artıq xərçəngə tutulmuş insanlarda müalicəvi təsir göstərməkdir. “EnteroMix” dörd zərərsiz (xəstəlik törətməyən) virusu əhatə edir. Bu viruslar bir tərəfdən birbaşa şiş hüceyrələrini məhv edir, digər tərəfdən isə xəstənin immun sistemini şişə qarşı mübarizəyə təşviq edir.

Elmi araşdırmalarda “preklinik dövr”, laboratoriyada hüceyrələr üzərində və heyvan modellərində aparılan sınaqları əhatə edir. Məqsəd, təhlükəsizlik və effektivliyi ilkin olaraq laboratoriya və heyvan modellərində yoxlamaqdır. Bu mərhələdə şiş hüceyrələrinə və immun hüceyrələrinə təsir müşahidə edilir. Daha sonra kiçik və böyük heyvan modellərində testlər aparılır. Sınaqlar, şişin kiçilib-kiçilməməsini, xəstəliyin irəliləməsini və yan təsirlərin olub-olmamasını göstərir. Uğurlu formulalar insanlar üzərində sınaq üçün icazə alır.

Rəsmi mənbələrə görə, “EnteroMix”in hazırlanması üzrə son bir neçə ildə preklinik araşdırmalar aparılıb. Federal Tibbi Bioloji “Agentlik” (FMBA) rəsmisi Veronika Skvortsova bildirib ki, son 3 il məhz məcburi preklinik testlərə həsr olunub və proses diqqətlə həyata keçirilib.

Preklinik mərhələdə “EnteroMix” dörd virusun kombinasiyasını istifadə edərək şiş hüceyrələrini məhv etməyi və immun sistemini aktivləşdirməyi hədəfləyib. Sınaqlar şişin böyüməsini yavaşlatmaqdan tamamilə yox etməyə qədər nəticələr göstərib. Müxtəlif mənbələrdə şiş ölçüsündə 60–80% azalma, bəzi modellərdə isə 100% uğur göstərildiyi bildirilib. Heyvanlarda toksiklik və ciddi yan təsirlərin çox aşağı olduğu vurğulanıb.

Faz I: İnsanlarda ilk sınaqlar

Laboratoriya və heyvan sınaqlarından sonra klinik sınaqlar başlayır: Faz I, II və III.

Faz I-də 20–100 nəfərdən ibarət kiçik qrup test olunur; məqsəd müalicənin təhlükəsizliyini yoxlamaqdır.

Faz II 100–300 nəfərlik insan qrupunda effektivliyi və yan təsirləri yoxlayır.

Faz III yeni müalicəni standart üsullarla müqayisə edir və uzunmüddətli məlumat toplayır. Uğurlu müalicələr ölkələrin səhiyyə orqanları tərəfindən təsdiqlənir və bazara çıxarılır.

Rusiyanın Milli Tibbi Tədqiqat “Radiologiya Mərkəzi” üç ay əvvəl “EnteroMix” üçün 48 könüllü ilə Faz I sınaqlarına başlamışdı. Yəni “EnteroMix” klinik öncəsi laboratoriya sınaqlarında uğur qazanmış və insan üzərində sınaqlara icazə almışdı. 18–21 iyun 2025-ci il tarixində Sankt-Peterburqda keçirilən 28-ci Sankt-Peterburq Beynəlxalq İqtisadi Forumunda “EnteroMix”-dən danışılmış və vaksin klinik öncəsi sınaqlarda 100% təsir göstərdiyi bildirilmişdi. Lakin bu açıqlama yeni deyil və insan üzərində sınaqların nəticələrini əhatə etmir.

Mediada və sosial şəbəkələrdə “EnteroMix”in mRNA texnologiyası olduğu qeyd olunub. Bu yanlışdır. mRNA (mesajçı RNT) hüceyrəyə hansı proteini yaratmalı olduğunu göstərən müvəqqəti bir molekuldur. “EnteroMix” isə dörd zərərsiz virusun birləşməsindən ibarət yeni yanaşmadır: həm birbaşa xərçəng hüceyrələrini məhv edir, həm də xəstənin anti-şiş immun cavabını aktivləşdirir.

Rusiyanın Milli Tibbi Tədqiqat “Radiologiya Mərkəzi” bu vaksini mRNA deyil, “onkoloji vaksin” olaraq təsnif edir.