Bu nisbətən yeni iqlim hadisəsi torpağın rütubətinin və bitki örtüyünün çox qısa müddətdə sürətlə azalması ilə xarakterizə olunur.

“Ani quraqlıqlar” (flash droughts – çox qısa müddətdə (bir neçə həftə içində) torpaq və bitki örtüyünün sürətlə quruması ilə baş verən quraqlıq növü. Ənənəvi quraqlıq aylar/illərlə davam etdiyi halda, bu növ qəfil ortaya çıxır – red.) iqlim dəyişikliyinin yaratdığı ən təhlükəli hava hadisələrindən birinə çevrilir. Həftələr içində yaşıllıqla örtülü meşələri külə çevrilməyə hazır vəziyyətə gətirən bu proses 2025-ci ilin avqustunda İspaniyada baş verən dağıdıcı yanğınlarda açıq şəkildə özünü göstərdi.

Bu nisbətən yeni iqlim hadisəsinin fərqi ondadır ki, ənənəvi quraqlıqlar aylar və ya illər boyu yağıntı çatışmazlığı nəticəsində tədricən inkişaf edirsə, “ani quraqlıq” bir neçə həftə kimi qısa müddətdə meydana çıxır. Adətən az yağıntı, həddindən artıq isti, güclü küləklər və günəş radiasiyasındakı dəyişikliklərin birləşməsi ilə sürətlənir.

Bir “ani quraqlıq” 5 ilə 30 gün ərzində inkişaf edə bilir və xüsusilə kənd təsərrüfatında dağıdıcı təsirlərə yol açır. Onu ən təhlükəli edən əsas cəhət sürətidir: Cəmiyyətlər hazırlıqsız yaxalanır və uzunmüddətli təsirlər qaçılmaz olur.

Meşə yanğınlarını “qidalandıran” mexanizm

“Ani quraqlıqlar”ın arxasındakı əsas fiziki proses sürətlənmiş buxarlanma və transpirasiyadır (bitkilərin yarpaqlardan su itirməsi – red.). Həddindən artıq isti və yağıntısız şəraitdə atmosferin su tələbi artır; bitkilər yarpaqlarından sürətlə su itirir, amma torpaqdan bu itkini kompensasiya edə bilmir. Bu vəziyyət “isti gündə paltarların sürətlə quruması” ilə müqayisə olunur.

Bu prosesin meşə yanğınları ilə əlaqəsi 2025-ci ilin avqustunda İspaniyada baş verən böyük yanğınların miqyasını anlamaq üçün açar rol oynayır. Ölkənin şimal-qərbində, xüsusilə Ourense–Leon–Zamora üçbucağında, qeydlərə ilk dəfə düşən dərəcədə qısa müddətli, lakin güclü quraqlıq müşahidə edildi.

Yanğınların dağıdıcı təsirini artıran digər amil isə “hidroiqlim qamçısı” (hydroclimate whiplash – Qısa müddətdə bir-birinə zidd iqlim hadisələrinin (çox yağıntı – dərhal quraqlıq və ya isti) ard-arda baş verməsi – red.) oldu. Belə ki, İspaniya yazda – aprel-may aylarında – “ani quraqlıq” başlamazdan əvvəl fövqəladə dərəcədə yağıntılı bir mövsüm keçirmişdi. Bu yağışlar bitki örtüyünü sürətlə artırdı, lakin yay ortasında baş verən “ani quraqlıq” nəticəsində həmin gənc yaşıl örtük tez quruyaraq yanğınlar üçün ideal yanacağa çevrildi.

Nəticədə yanğınlar mütəxəssislərin “altıncı nəsil yanğın” (sixth-generation wildfire – o qədər güclü meşə yanğınlarıdır ki, öz hava axınlarını yaradır, hətta lokal fırtınalar və ildırım müşahidə edilə bilir, demək olar ki, idarəolunmaz olur – red.) adlandırdığı miqyasa çatdı: Öz hava sistemlərini yaradan, demək olar ki, idarəolunmaz alovlar. Alovların yaratdığı intensiv istilik nəhəng pirokümülüs buludları (pyrocumulus – böyük yanğınların yaratdığı intensiv istilik nəticəsində yaranan nəhəng buludlar göyə qalxan isti hava və tüstünün qarışığından formalaşır və əlavə küləklər, hətta ildırım yarada bilir – red.) formalaşdırdı; bu buludlar qeyri-müntəzəm küləkləri tetiklədi, hətta bəzi bölgələrdə yanğın mənşəli burulğanlar müşahidə edildi.

Gələcəyə dair narahatlıqlar

“Ani quraqlıqlar”ın artması iqlim dəyişikliyinin birbaşa nəticəsidir. Artan temperatur, dəyişən yağıntı rejimləri və güclənmiş buxarlanma tələbi bu tip quraqlıqların daha sıx və daha şiddətli baş verməsinə səbəb olur.

Elmi proqnozlara görə, kənd təsərrüfatı başda olmaqla bir çox sosial-iqtisadi sahə ciddi şəkildə zərər görəcək. Yanğın riski də artır. 2025-ci ilin avqustunda İspaniyada yaşanan fəlakət gələcəyin xəbərçisi ola bilər: İki həftədən uzun sürən həddindən artıq isti günlər, yağıntısızlıq və güclü küləklərin birləşməsi Balir adaları böyüklüyündə ərazini külə çevirdi.