Güney Azərbaycanlı dissident rejissor Cəfər Pənahi builki Kann Film Festivalının ən yüksək mükafatı olan “Qızıl Palma budağı”nın qalibi seçilib. Penahi bu mükafata İran hökuməti tərəfindən həbsdə olarkən yaşadıqlarından ilhamlanaraq çəkdiyi “Bu, sadəcə olaraq bir qəza idi” (“It was Just an Accident”) filminə görə layiq görülüb. Film onun 2023-cü ildə həbsdən çıxdıqdan sonra ilk istehsalıdır. Rejissor qadağalara baxmayaraq, illərdir film çəkməyə davam edib.

***

Pənahinin bu günə qədərki ən şəxsi filmi kimi təsvir edilən, İran-Fransa-Lüksemburq birgə istehsalı olan film həbsxanada işgəncəyə məruz qalan və onlara işgəncə verən şəxsi müəyyən etdiklərinə inanan beş personajın hekayəsindən bəhs edir.

“İlk dəfə həbsxanaya girəndə kameramda tək idim. Məni gözüm bağlı şəkildə, o yerə aparırdılar ki, qarşımda divar, arxadan səs gəlirdi. Saatlarla davam edən sorğu-sual zamanı o adamın səsinə qulaq asıb kim olduğunu təsəvvür edirdim. Bilirdim ki, bir gün o səsi filmdə, ya da keçən həftə yazılan əsərdə canlandıracam”.

Pənahi “Qızıl Palma” mükafatını aldıqdan sonra ailəsinə və həmkarlarına təşəkkür edərək, “Bütün iranlılara, fərqli fikirdə olan hər kəsə bir söz demək istəyirəm. Gəlin bütün problemlərimizi, fikir ayrılıqlarımızı bir kənara qoyaq. Ən əsası ölkəmiz və onun azadlığıdır” dedi.

***

Bu qələbə həm də Amerika istehsal və paylama şirkəti Neon üçün ardıcıl 6-cı Kann qələbəsidir. Studiya daha əvvəl “Anora”, “Payızın anatomiyası”, “Kədər üçbucağı”, “Titan” və “Oskar” mükafatlı Parazit (Gisaengchung) filmlərinə görə “Qızıl Palma” mükafatını qazanıb.

Pənahinin Kanndakı möhtəşəm qələbəsindən sonra bir çox kino dairələri “Bu film Oskar yarışında iştirak edə bilərmi?” sualı gündəmə gəldi. Son illərin Kann qaliblərinin də Oskarda səs-küy salması bu gözləntiləri gücləndirir. Amma çətin görünür ki, İran hökuməti Pənahinin mükafat qazanmış dramını “Ən yaxşı beynəlxalq film” nominasiyası üzrə Oskar mükafatına göndərəcək.

Pənahinin ölkəsindəki anti-demokratik zülmə qarşı açıq mövqeyi və filmdə İran cəza sistemini sərt tənqid etməsi rəsmi qurumların belə bir addım atmasını demək olar ki, mümkünsüz edir.

***

“Deadline” tənqidçisi Pete Hammond tərəfindən “bəşəriyyət haqqında güclü bir bəyanat” kimi təsvir edilən film, onlara işgəncə verən həbsxana gözətçisindən qisas almaq istəyən işçi sinfi personajlarının haqsız yerə həbs edilməsindən bəhs edir.

İran bundan əvvəl rejissor Əsgər Fərhadiyə “Ayrılıq” (Jodaeiye Nader az Simin) və “Satıcı” (“Forooshande”) filmlərinə görə iki Oskara namizədlik verib.

İranın Oskara namizədliyi prosesində dissident rejissorlar heç vaxt nəzərə alınmır. Ötən il Kannda Münsiflər Heyəti Xüsusi Mükafatını qazanan “Müqəddəs Əncir Toxumu” (“Dane-ye anjir-e maabed”) filminin rejissoru Məhəmməd Rəsulof Almaniya adından Oskar yarışına qatılıb.

***

Pənahinin filminin Fransa tərəfindən namizəd olacağı ehtimalı az görünür. Fransada bu kateqoriyada rəqabət aparan çoxlu güclü istehsallar olduğundan, fransız olmayan film üçün bu hüququ qoruyub saxlamaq çətindir. Lüksemburqda yerləşən “Bidibul Productions”ın istehsalçılar arasında olması fərqli variant yarada bilər.

Amerika Kino Akademiyasının Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin qaçqın idmançılar üçün yaratdığı xüsusi komandaya bənzər, sürgündə olan kinorejissorlar üçün xüsusi “Ən yaxşı beynəlxalq film” kateqoriyası yaratması müzakirə olunub.

Pənahi daha əvvəl qızı ilə Parisdə yaşamağı planlaşdırmadığını və ölkəsini tərk etmək istəmədiyini bildirsə də, mükafatlandırma mövsümündə “Ot Was an Accident”in önəmli prodüserlərdən biri olacağı artıq danışılır.